Εισαγωγή στις Μεθόδους Κοινωνικών Επιστημών (ΠΑ.ΜΑΚ, ΠΑΝΤΕΙΟ) Δ.Ε.Σ

Ειδικά χαρακτηριστικά των κοινωνικών επιστημών:

Ø       Δύσκολο να κάνεις πείραμα

Ø       Δεν υπάρχει μια θεωρία με την οποία συμφωνούν όλοι

Ø       Δυσκολία διατύπωσης νόμων à οφείλεται στο ότι δεν υπάρχει διάθεση να θεωρηθεί κάτι σαν νόμος που δεν ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις

          Νόμος: καταγεγραμμένη/σταθερή σχέση μεταξύ δύο αντικειμένων π.χ.

          Το μαύρο σύννεφο φέρνει βροχή                                                     

Ø       Προσδιοριστικός νόμος

Ø       Πιθανολογικός νόμος

Ø          Στις κοινωνικές επιστήμες οι υποκειμενικοί παράγοντες παίζουν ρόλο

        ≠ στις θετικές επιστήμες οι υποκειμενικοί παράγοντες δεν είναι     

           σημαντικοί

Ø       Στις φυσικές επιστήμες εξετάζονται φαινόμενα που δεν επηρεάζονται   από υποκειμενικούς παράγοντες ≠ στις κοινωνικές επιστήμες οι υποκειμενικοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν τα δεδομένα

Η θεωρία είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να υπάρξει επιστήμη à δυσκολία των κοινωνικών επιστημών : να μπορέσει να γίνει διαχώριση ενός γεγονότος από τον περίγυρό του

Έννοια του θετικισμού ( επιστημολογική προσέγγιση που διέπεται από 3 βασικές αρχές) :

1.      μεθοδολογικός μονισμός à οι επιστήμες έχουν μία μέθοδο: την επιστημονική

2.      οι θετικές επιστήμες αποτελούν το μοντέλο που ακολουθούν οι κοινωνικοί επιστήμονες

3.      αιτιακή εξήγηση à δηλαδή συναγωγή νόμων

Υπάρχει ένα ζήτημα σε αυτό το σημείο à σχέση ανάμεσα στο γενικό και στο ιδιογραφικό

Π.χ.:

Η ποίηση συνδέεται με το γενικό

Η ιστορία συνδέεται με το ιδιογραφικό

                  à άποψη Αριστοτέλη

Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται αλλά αφού η ανθρώπινη φύση είναι ίδια τότε τα συμβάντα θα είναι παραπλήσιαà δεν υπάρχει απόλυτη επανάληψη à στα πλαίσια του θετικισμού η ιστορία δεν είναι επιστήμη ≠ οι αντιθετικιστές ξεχωρίζουν

Δύο κατηγορίες επιστημών: - αυτές που εστιάζουν στην κατανόηση(Verstehen)

                                              - αυτές που εστιάζουν στην εξήγηση (Erklaren)

Τι είναι επιστήμη;

Δεν είναι σώμα γνώσης εκτός και αν είμαστε διατεθειμένοι να χρησιμοποιήσουμε τον όρο για κάτι που εξελίσσεται συνεχώς à καμία θεωρία δεν μπορεί να θεωρηθεί πως είναι αμετάκλητα ορθή à η επιστήμη είναι μέθοδος àδεν αλλάζει σε αντίθεση με το σώμα γνώσης

1.      συλλογή στοιχειών

2.      δημιουργία υποθέσεων          } à έτσι δημιουργείται η επιστήμη

3.      έλεγχος υποθέσεων

Έλεγχος των υποθέσεων με στόχο τη δημιουργία των θεωριών και των νόμων

Δημιουργία θεωριών:

1.      επαγωγική μέθοδος ( = αναζήτηση σχέσεων μεταξύ φαινομένων, π.χ. από πολιτική συζήτηση, από περιθωριακές περιπτώσεις)

2.      απαγωγική μέθοδος ( = συναγωγή ερμηνειών από πιο γενικούς, ήδη καθιερωμένους αιτιώδεις νόμους/προσαρμόζουμε μια θεωρία από άλλη επιστήμη – τομέα για να ερμηνεύσουμε ένα φαινόμενο

1.      ξεκινάμε από το επίπεδο της παρατήρησης à γενικεύσεις

                                                                           à υποθέσεις

à μέσα από γενικεύσεις – υποθέσεις βγαίνει το θεωρητικό επίπεδο

Θεωρία: μια αιτιώδεις υπόθεση μεταξύ δύο φαινομένων à θέλει ερμηνεία

Νόμος: καταγεγραμμένη σταθερή σχέση μεταξύ δύο φαινομένων

2.      το θεωρητικό μοντέλο υπάρχει και μέσα από αυτό βγαίνει η υπόθεση και στη συνέχεια συλλογή στοιχείων (παρατήρηση)

Όκκαμ: επίσκοπος του 13^ου  αιώνα που ασχολήθηκε πολύ με τη θεωρία της λογικής

Το ξυράφι του Όκκαμ:

Θα πρέπει να υιοθετήσουμε την απλούστερη (πιο οικονομική = μειώνεις τις παραδοχές που κάνεις) εξήγηση του συνόλου των παρατηρήσεών μας! à ζητάμε από τον άλλο να αποδείξει ότι δεν ισχύει η απλούστερη εξήγηση , π.χ. είμαι αθώος (οικονομική άποψη)à ο άλλος πρέπει να αποδείξει ότι είμαι ένοχος για να καταρρίψει την άποψή μου) à δεν αυξάνονται υπέρμετρα οι μεταβλητές

Ερώτηση: «ο άνθρωπος έχει την ίδια φύση με τα ζώα;», τι λέει το ξυράφι του Όκκαμ;

Ο Galileo επαναφέρει το ξυράφι του Όκκαμ

Μεταβλητή: μια έννοια που μπορεί να λάβει διάφορες τιμές

Ανεξάρτητη  μεταβλητή: η μεταβλητή που εκφράζει την αιτία ενός φαινομένου

Εξαρτημένη μεταβλητή: εκφράζει το αποτέλεσμα που δημιουργείται από την αιτία (αιτιατό)

Παρεμβαίνουσα μεταβλητή: παρεμβαίνον φαινόμενο που περιλαμβάνεται στην ερμηνεία/στο περιεχόμενο μιας αιτιώδους θεωρίας. Προκαλείται από την ανεξάρτητη μεταβλητή και προκαλεί την εξαρτημένη μεταβλητή (π.χ. ο συντηρητισμός σε κάνει να ψηφίζεις δεξιά κόμματα)

Νόημα της επιστήμης à νοησιοκρατία – απομαγειοποίηση

à η ιδέα ότι μέσα από τη νόηση μπορούμε να εξηγήσουμε τα πάντα χωρίς να καταφεύγουμε στα «τοπία» της μαγείας

Τι προσφέρει η επιστήμη;

1.      τεχνικές γνώσεις – απομαγεικοποιήσεις

2.      μεθόδους του «σκέπτεσθαι», εργαλεία και προπαιδεία για το «σκέπτεσθαι» à η ιδέα της καλλιέργειας του νου

3.      σαφήνεια : - το ξεκαθάρισμα των εναλλακτικών επιλογών και ο καθορισμός των αντίστοιχων μέσων

                              - να έχει κάποιος επίγνωση σε ποια κοσμοθεωρία τον 

  κατατάσσουν οι σκέψεις και οι πράξεις τους ( να μην έχει        αυταπάτες)

·             διάκριση μεταξύ καθαρής και εφαρμοσμένης επιστήμης à για να μπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει το εφαρμοσμένο πρέπει να κατέχει το θεωρητικό

·             διαφορά ανάμεσα στην πρώιμη επιστήμη και την ώριμη επιστήμη à στην πρώιμη ασχολείται κάποιος με τη συλλογή στοιχείων ≠ η ώριμη επιστήμη έχει να κάνει με τη γόνιμη αθλητική δράση

·             διαφορά ανάμεσα στην κανονική και την ψευδοεπιστήμη à η ψευδοεπιστήμη χαρακτηρίζεται από την χρήση μιμούμενης επιστημονικής γλώσσας και την άρνηση της επιστημονικής μεθόδου

Έννοια του παραδείγματος

Ορισμός: το παράδειγμα είναι το γενικά παραδεδεγμένο επιστημονικό επίτευγμα  μιας δεδομένης κοινότητας

Ιδιότητα του παραδείγματος: το σύνολο των πεποιθήσεων, αξιών, τεχνικών που μοιράζονται τα μέλη της κοινότητας και που θέτει τα υποδειγματικά προβλήματα και τις λύσεις τους

Πως αλλάζουν τα παραδείγματα;

à τα παραδείγματα έχουν τις επαναστάσεις τους, δηλαδή αντικαθίστανται

1.      το παράδειγμα περιέρχεται σε κρίση

2.      τα σημεία που παρουσιάζονται προβληματικά αλλάζουν à για να εγκαταλειφτεί ένα παράδειγμα πρέπει να εμφανιστεί ένα άλλο (δεν ισχύει στην ιατρική αυτό)

·             αναμονή

·             ανωμαλία

·             παρατηρητική αναγνώριση

·             αναμενόμενη ανωμαλία

Κανένα παράδειγμα δεν μπορεί να τα εξηγήσει όλα, πολλές φορές υπάρχουν «αντιπαραδείγματα» à η συνταγή είναι να παίρνεις πράγματα από διάφορα παραδείγματα à «εκλεκτικισμός»

Έννοια της θεωρίας

1.      προτάσεις που είναι συνεκτικές (έχουν εσωτερική συνοχή, δε συγκρούονται)

Θεωρία: ένας αιτιώδης νόμος/υπόθεση μαζί με μια ερμηνεία

                διατυπώσεις γενικού περιεχομένου που περιγράφουν και εξηγούν τις

                αιτίες και τα αποτελέσματα ενός φαινομένου

2.      οι προτάσεις είναι εξηγητικές

3.      οι προτάσεις είναι γενικές, π.χ. το μαύρο σύννεφο φέρνει βροχή (νόμος), επειδή….. (ερμηνεία)

Λειτουργία της θεωρίας

1.      η θεωρία είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της επιστήμης à εάν δεν έχεις θεωρία, δεν έχεις επιστήμη

2.      η θεωρία είναι οδηγός για τη συλλογή στοιχείων, για τη δημιουργία υποθέσεων και για την επιλογή προβλημάτων προς εξέταση

3.      η θεωρία είναι οδηγός για την ερμηνεία των στοιχείων à η θεωρία επηρεάζει σημαντικά το πώς βλέπουμε τον κόσμο

Η σχέση ανάμεσα στη θεωρία και στην πραγματικότητα à η θεωρία είναι ήδη αφαίρεση από την πραγματικότητα

Ελεγχόμενο πείραμα

à όλα είναι σταθερά – αλλάζει μια ανεξάρτητη μεταβλητή

Έλεγχος στοιχείων

Πρόβλεψη μελλοντικών παρατηρήσεων

                               Case study                έλεγχος μεγάλου αριθμού περιπτώσεων

Διαψευσιμότητα – Falsifiability (Karl Popper)

à κριτήριο του αν μια πρόταση είναι επιστημονική είναι το αν είναι διαψεύσιμη, δηλαδή αν μπορεί να ελεγχθεί και ενδεχομένως να διαψευστεί

Μεταφυσική πρόταση: «υπάρχει Θεός»

Επιστημονική πρόταση: «όλοι οι κύκνοι είναι άσπροι»

Διαψευσιμότητα δε σημαίνει πως μία πρόταση είναι λάθος, η διαψευσιμότητα υπάρχει προκειμένου να αποφύγουμε την ταυτολογία

Η θεωρία μπορεί εν μέρει να επιβεβαιωθεί à κρίσιμος έλεγχος/crucial test

Εξελιγμένη διαψευσιμότητα: επιστημονική είναι μια θεωρία που έχει επιβεβαιωμένο επιπλέον εμπειρικό περιεχόμενο σε σχέση με την προκάτοχό της

Μια θεωρία «χ» διαψεύδεται, τότε και μόνο τότε, όταν εμφανίζεται μία άλλη θεωρία «χ’» με τα εξής χαρακτηριστικά:

1.      η «χ’» έχει επιπλέον εμπειρικό χαρακτήρα

2.      η «χ’» εξηγεί την προηγούμενη επιτυχία της «χ»

3.      κάποιο από το επιπλέον περιεχόμενο της «χ’» επιβεβαιώνεται

Βιβλιογραφία

1.      Βιβλίο: Λιακόπουλος, Δημοσθένης, Ο Ήλιος. (Αθήνα, Εκδόσεις, έτος)

2.      Παραπομπή άρθρου: Γεωργίου, Γεώργιος, «Ο Ήλιος», Αστρονομία, τ.12 αρ.2, (χειμώνας 2006-2007) σσ 140-156

3.      Παραπομπή συλλογικού τόμου: Γεωργίου, Γεώργιος, «Ο Ήλιος» από Ιάκωβος Ιακώβου (επιμ.), Τα Άστρα. (Αθήνα, Εκδόσεις, έτος) σσ 205-215

4.      Αδημοσίευτη μελέτη – Εργασία: Γεωργίου, Γεώργιος, Ο Ήλιος, αδημοσίευτη μελέτη χ.η./2007

5.      Συνέντευξη: 10. Πίνι Γκέρσον, πρεσβευτής του Ισραήλ στην Αθήνα, προσωπική επικοινωνία, 22 Απριλίου 2007

6.      Πηγές internet: Βιβλιογραφίαà James, John, “Salt and Pepper”, Guardian Online, April 18^th 2007, www.    …….   .com accessed in May 2^nd 2007

7.      Ξανά παραπομπή: Γεωργίου, op.cit., σελ. 12-17